Świętoszek -

Oprac.Akt 1 Akt 2 Akt 3 Akt 4 Akt 5 Plan/Mini

Epoka literacka

Biografia autora

Molier (właściwie Jean Baptiste Poquelin) żył w latach 1622- 1673. Wraz ze znaną wówczas aktorką Magdaleną Bejart założył grupę teatralną “Illustre Théâtre” – “Znakomity Teatr”. Był jego dyrektorem, pisał komedie, reżyserował je i w nich występował. Najsławniejsze dzieła Moliera to między innymi “Świętoszek”, “Skąpiec”, “Don Juan”, “Mieszczanin szlachcicem”, “Chory z urojenia”. Więcej informacji w Wikipedii.

Geneza dzieła

Pierwsza wersja dzieła miała trzy akty i powstała w 1664 roku, wystawiono ją w Wersalu dla króla Ludwika XIV. Pod wpływem opinii środowiska kościelnego musiał jednak zakazać jej grywania, arcybiskup paryski rzucił nawet na „Świętoszka” klątwę i na wszystkich czytających go.
Dopiero w 1699 roku odbyły się 44 przedstawienia dzieła i do dzisiaj grany jest we Francji bez przerwy.

Budowa utworu

Utwór składa się z 5. aktów: w I. akcie jest 6 scen, w II. 4 sceny, w III jest 7 scen, IV akt ma 8 scen, V ma także 8 scen. Łącznie jest tu 33 sceny.

Czas i miejsce akcji

Swietoszek Teatr Narodowy — Świętoszek w Teatrze Narodowym

Akcja dzieła rozgrywa się w Paryżu w mieszczańskim domu zamożnego Orgona. Została zachowana zasada trzech jedności.

Bohaterowie

W nawiasach wymowa fonetyczna.

Pani Pernelle [pernel] – matka Orgona
Orgon – mąż Elmiry
Elmira – żona Orgona
Damis – syn Orgona
Marianna – córka Orgona
Walery – młody szlachcic zakochany w Mariannie
Kleant – szwagier Orgona
Tartuffe [tachtiuf] – świętoszek
Doryna – pokojówka Marianny
Pan Zgoda – woźny
Oficer gwardii
Flipota – służąca pani Pernelle

Interpretacja

„Świętoszek” to komedia, utwór lekki i przyjemny w odbiorze, ale też satyra piętnująca ludzką hipokryzję – dwulicowość. Poznajemy tutaj Tartuffe’a (fr. świętoszka), który ma dwie twarze. Pierwszą pokazuje światu. Chce być postrzegany jako pobożny, skromny i “cierpiący za grzechy świata”.

Gdy widzi bogatych mieszczan w kościele, pada na wznak i udaje pątnika oddającego życie doczesne Panu Bogu. Tak zyskał sobie łaski Orgona, który uwierzył własnym oczom i litując się nad biednym żebrakiem, przyjął go pod swój dach. I tam widzimy drugą twarz, tę prawdziwą, Tartuffe.

Pod nieobecność Orgona popuszcza wodze swoim zachciankom kulinarnym, jedząc i pijąc ponad miarę, chce uwieść żonę dobroczyńcy, a nawet przejąć jego dom oraz skrywane głęboko tajemnice. Ich ujawnienie może doprowadzić do uwięzienia Orgona.

Jednak Tartuffe to nie jedyny bigot (pobożniś na pokaz) na planie komedii. Poznajemy dobre serce Orgona wobec Tartuffe’a, gdy postanawia udzielić mu schronienia. Jednak jego dalsze postępowanie wobec “bezdomnego” z każdą sceną staje się coraz bardziej podejrzane. Zachwala Tartuffe’a przy służbie i głównie nim się interesuje, jest nim zauroczony niemal tak, jak fan rybek nowo zakupionym akwarium.

W swojej naiwności powierza obcemu człowiekowi własne tajemnice, oddaje majątek i to jeszcze można mu wybaczyć. Ale Orgon na tym nie poprzestaje, bo oto zmusza do wyjścia za Świętoszka swoją córkę Mariannę a gdy przeciwko temu protestuje syn Damis, wyrzuca go z domu.

Takiego człowiek nie można nazwać dobrym. Gdyby był młodzieńcem i dał się zaślepić uczuciom, emocjom, ale nie, Orgon to dojrzały mężczyzna. Co więc nim kieruje oprócz naiwności i głupoty? No właśnie bigoteria. Wziął do siebie “przybłędę” jak o Tartuffe mówi Damis, wierząc, że… Bóg uzna to za ofiarę i zapłaci mu kiedyś.

Ponadto przygarnięcie Tartuffe’a dobrze wyglądało w towarzystwie, bo dało świadectwo zamożności Orgona. Widzimy to w postawie matki Orgona pani Pernelle, która uważa nowego lokatora domu syna za człowieka świętego, bez skazy i nie pozwala powiedzieć o nim słowa krytyki.

Którego z bohaterów: tytułowego Tartuffe’a czy Orgona należy bać się bardziej? Obu?! Ale który zasługuje na tytuł mistrza obłudy? Wiemy, że kierowały nimi prymitywne żądze i daleko im było do świętości. Kto ponosi winę za takie postawy? Dlaczego możni kościoła rzucili klątwę na każdego, kto czyta “Świętoszka”? Zakazano grać tę sztukę.

Orgon nosi znane z innych dzieł rysy tyrana. Podobnie jak np. Makbet nie uznaje sprzeciwu i jak Kreon ceni tylko swoje zdanie. Czy Orgon jest fanatykiem religijnym? To określenie jako ocena postawy człowieka brzmi groźnie w każdej epoce i miejscu na świecie.

Mini charakterystyka

Pani Pernelle – matka Orgona, naiwna, bigotka, apodyktyczna i łatwowierna.
Orgon – mąż Elmiry, zaślepiony, bigot, apodyktyczny, ograniczony, naiwny, nieodpowiedzialny, głupi, łatwowierny.
Elmira – żona Orgona, piękna, zadufana w sobie, stanowcza, wierna, inteligentna i przebiegła.
Damis – syn Orgona, młodzieniec o wybuchowym temperamencie, kochający i szanujący ojca, prawdomówny i bezkompromisowy.
Marianna – córka Orgona, młoda i piękna dziewczyna, zakochana w Walerym i stała w uczuciach, przekorna, skromna, ufna, zdyscyplinowana, pełna szacunku do ojca, łatwowierna, naiwna, stanowcza.
Walery – zalotnik Marianny, zakochany w Mariannie, przekorny, wierny, stały w uczuciach, odważny.
Kleant – szwagier Orgona, mądry, stateczny, rozsądny.
Tartuffe (fr. świętoszek) – świętoszek, podstępny, obłudny, hipokryta, bezduszny, zadufany, egoista, materialista.
Doryna – pokojówka Marianny, młoda piękna dziewczyna, przebiegła, inteligentna, mądra, rozsądna, trzpiotka, ratuje miłość zakochanych, sarkastyczna, dobra.

Streszczenie