Kamienie na szaniec

Oprac.Słoneczne dniW burzy i we mgleW służbie Małego SabotażuDywersjaPod ArsenałemCelestynówWielka graPlanMini

Epoka literacka

Literatura po 1939 r.

Biografia autora

Aleksander Kamiński ur. 28.01.1903, zmarł w 1978 r. Dzieciństwo wraz z matka i ojcem spędzili na Ukrainie. Jego ojciec zmarł, gdy Aleksander miał 8 lat. W dorosłym okresie studiował historię i archeologię, działał w Związku Harcerstwa Polskiego, w okresie wojny był jednym z twórców Szarych Szeregów. Wydawał “Biuletyn Informacyjny” Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej – największe pismo Polski Podziemnej, kierował również biurem propagandy Armii Krajowej.

W latach 1940-44 kierował Organizacją Małego Sabotażu. Opublikował min. “Antka cwaniaka” (1932), “Książkę wodza zuchów” (1933) i “Kamienie na szaniec” (1943). Więcej informacji w Wikipedii.

Geneza dzieła

W marcu 1943 r. rozegrała się akcja Szarych Szeregów pod Arsenałem. Jej celem było odbicie Rudego, dowódcy Hufca Południe. Podczas tych wydarzeń został ranny Alek. Obaj umarli w tym samym dniu, pierwszy z powodu bestialskiego pobicia przez gestapo, drugi z ran odniesionych podczas akcji. Te wydarzenia miały wpływ na powstanie opowieści o młodych patriotach walczących w Małym Sabotażu i dywersji podczas II wojny światowej. Podczas prac nad utworem Kamiński korzystał ze wspomnień Zośki o Rudym spisanych po śmierci przyjaciela. Tytuł został zaczerpnięty z wiersza Juliusza Słowackiego “Testament mój”:

“(…) Lecz zaklinam- niech żywi nie tracą nadziei,
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie rzucone przez boga na szaniec.”

Budowa utworu

Powieść składa się z 7 rozdziałów i ma charakter wspomnień, dziennika, powieści dokumentalnej dotyczącego polskiej młodzieży patriotycznej, która żyła i walczyła z okupantem w Warszawie w latach 1939-1943 podczas II wojny światowej, biorąc udział w Małym Sabotażu i działaniach dywersyjnych. Narrator jest raz uczestnikiem wydarzeń i relacjonuje je, innym razem stoi z boku i dodaje swoje komentarze. Nazwy rozdziałów na przyciskach – buttonach na górze i dole strony.

Czas i miejsce akcji

Powieść rozgrywa się w latach 1939-43 w okupowanej Warszawie, a także w miejscowościach, w których oddziały Szarych Szeregów dokonują akcji dywersyjnych, w Celestynowie, Czarnocinie.

Bohaterowie

Głównymi bohaterami powieści są:

Rudy (Jan Bytnar ur. 6.05.1921 r., zginął 30.03.1943 r.), Alek (Maciej Aleksy Dawidowski ur. 3.11.1920, zginął 30.03.1943 r.), Zośka (Tadeusz Zawadzki ur. 24.01.1921 r., zginął 20.08.1943 r.).

Bohaterowie drugoplanowi to całe pokolenie rówieśników Alka, Rudego, Zośki biorący udział w Małym Sabotażu i oddziałach dywersyjnych, a wśród nich wymienieni w utworze Zeus (Leszek Domański, 1913-41), Grubas (Andrzej Zawadzki – zginął w akcji w Czarnocinie w 1943 r.), Czarny Jaś (Jan Wuttke, 1921-44, zginął w powstaniu warszawskim), Jacek Tabęcki (1921-42, zmarł w Oświęcimiu), Mały (Jerzy Masiukiewicz, 1921-45), Mały (Andrzej Makólski, 1924-1944), Urka (Urszula Głowacka-Plenkiewicz), Lechosław Zieliński (1914-1944, zginął w Oświęcimiu), Jędruś (Władysław Jasiński, 1909-1943), Marian, Maria Dawidowska-Strzembowska

(sanitariuszka), Radlewicz (Stefan Mirowski, 1920-1996), Irena Kowalska-Wuttke (1920-44, sanitariuszka), Basia (Barbara Sapińska-Eytner, ukochana Alka), Oliwa (Jan Wojciech Kiwerski, 1910-44), Pług (Adam Borys, 1909-86), Jerzy (Ryszard Białous, 1914-92), Heniek (Henryk Ostrowski), Wesoły (Zygmunt Kaczyński, 1922-84), Orsza (Stanisław Broniewski), Kadłubek (Witold Bartnicki), Słoń (Jerzy Gawin, 1922-44), Anoda (Jan Rodowicz, 1923-49), Długi (Andrzej Długoszewski, 1923-44), Morro (Andrzej Romicki, 1923-44), Maciek (Maciej Bittner, 1924-44), Pająk (Jerzy Tabor, 1924-43), Kołczan (Eugeniusz Koecher, 1920-44), Grot (Stefan Rowecki, 1895-1944), Luty (Wacław Dunin-Karwicki, 1918-44), Nowicki (Jan Gutt, 1925-43), Oracz (Tadeusz Mirowski, 1919-43), Rysiek (Ryszard Wesoły, zm. 1943 r.), Felek (Feliks Pendelski, 1921-43), Jeremi (Jerzy Zborowski, 1922-44), Rafał (Stanisław Leopold, 1918-44).

Objaśnienia

• Szare Szeregi – nazwa, kryptonim harcerstwa męskiego walczącego w konspiracji w latach 1939-44. Najstarsi wchodzili w skład Grup Szturmowych części Armii Krajowej.
• Wawer – konspiracyjna, tajna, organizacja Warszawy w latach 1940-44, której zadaniem była akcja Małego Sabotażu, a członkami młodzież Szarych Szeregów.
• Buki – nazwa fikcyjna nadana zespołowi harcerzy, którzy ukończyli gimnazjum i liceum Stefana Batorego tzw. Pomarańczarnia.

Interpretacja

Głównym wątkiem powieści jest dokumentalne odtworzenie czasów lat okupacji, 1939-43 i wskazanie bohaterów tamtych czasów, ich walki o niepodległość ojczyzny.  Szczegółowe przedstawienie działań Alka, Rudego i Zośki ukazują pokolenie młodzieży należącej do Szarych Szeregów, harcerzy polskich, patriotów oddanych sprawie walki  z faszystami. W trudnych dla kraju latach polska młodzież prowadziła akcje w Małym Sabotażu i oddziałach dywersyjnych. W ten sposób podtrzymywali ducha narodu i wiarę w zwycięstwo.

Później niszczyli działania armii nieprzyjaciela prowadzącego zbrodnicze oraz frontowe zadania wojenne. Widzimy dojrzałość i karność młodych Polaków, odwagę w działaniu i bezinteresowność. Wyróżniali się skromnością i odwagą, oddaniem dla kraju, dla którego walczyli, cierpieli i umierali. Patriotyzm polskiej młodzieży – tak w kilku słowach można określić klucz interpretacyjny utworu.

Mini charakterystyka postaci

• Zośka – Tadeusz Zawadzki, pseudonim zawdzięczał dziewczęcej urodzie, miał delikatną cerę, regularne rysy, jasnoniebieskie oczy i złociste włosy, posiadał wyjątkowe zdolności, inteligentny, urodzony organizator i przywódca, wyróżniał się w sportach: strzelectwie, hokeju i tenisie, wrażliwy, łagodny, samotnik, powściągliwy, skryty, wzbudzał sympatię kolegów, którzy doceniali jego rozsądek i inteligencję. Miał dwóch przyjaciół: Jacka Tabęckiego i Janka Bytnara. Największą wadą i zarazem zaletą Zośki był upór. W dzieciństwie bał się wody, lecz dzięki uporowi stał się najlepszym pływakiem w szkole.
• Rudy – Janek Bytnar, prymus, pochodził z rodziny inteligenckiej, miał piegowatą twarz i rudawe włosy, był inteligentny, urodzony intelektualista o refleksyjnej naturze, zawsze potrafił wybić się na pierwszy w dziedzinie technicznej, ambitny, lubiany, ceniony przez kolegów, choć najczęściej trzymał się na uboczu, nie szukając ich towarzystwa. Przyjaźnił się z Tadeuszem Zawadzkim – Zośką. Był drobny, niezłomny, lojalny i sprawdzał się jako dowódca. Zakatowany przez gestapo, mimo że przyjaciele uratowali go, zmarł z odniesionych ran.
• Alek – Maciej Aleksy Dawidowski (“Glizda”, “Alek”, “Kopernicki”, “Koziorożec”) – był dobrym uczniem i wspaniałym harcerzem, energiczny, pomysłowy, odważny podczas akcji pod pomnikiem Kopernika i podczas pod Arsenałem, gdzie został ranny w brzuch i w mękach umarł.

Streszczenie

Oprac.Słoneczne dniW burzy i we mgleW służbie Małego SabotażuDywersjaPod ArsenałemCelestynówWielka graPlanMini