Pan Tadeusz Księga 10 Emigracja Jacek

Oprac.Księga 1Księga 2Księga 3Księga 4Księga 5Księga 6Księga 7Księga 8Księga 9Księga 10Księga 11Księga 12EpilogJacek SoplicaOpisyTekst

Oryginalny spis zawartości Księgi

Narada tycząca się zabezpieczenia losu zwycięzców — Układy z Rykowem — Pożegnanie — Ważne odkrycie — Nadzieja.

Streszczenie

“Pan Tadeusz” Księga 10 Emigracja Jacek rozpoczyna się opisem przyrody, wielkiej chmury biegnącej po niebie od południa na zachód. Ptactwo chroni się na ziemi, a ludzie w domach, gdyż nadchodzi burza.

Opis burzy [55].

W pokoju Sędziego leżał ranny ksiądz Robak a wszystkie jego rozkazy wypełniał Sędzia. Woła do siebie Podkomorzego, Klucznika i Rykowa. Zastanawiają się, jak teraz postępować? Za walkę z rosyjskim oddziałem grożą im poważne kary, włączając w to zesłanie na Sybir, utratę majątku lub nawet życia.

Dają więc dukaty kapitanowi jako łapówkę za milczenia o bitwie, ale ten nie chce ich przyjąć. Martwi się o rotę (oddział piechoty), która przez Płuta poszła w rozsypkę. Jego zdaniem teraz Płut może wszystko opowiedzieć carowi.

Klucznik twierdzi, że major już nikomu o niczym nie powie. Zebrani zrozumieli, iż Gerwazy go zabił. Sędzia nic o tym nie wiedział. Zabijanie rannych czy przegranych w walce jeńców nie godziło się szlachcie.

Wreszcie Sędzia porozumiał się z Rykowem. Po ich rozmowie Podkomorzy nakazał wszystkim, którzy najmężniej stawali w walce, ucieczkę do Księstwa Warszawskiego pod sztandary polskiego wojska. Gdy mówił o tym szlachcie, nikt nie przeciwstawił się a niemal natychmiast szlachta zaczęła zbierać się do odjazdu. Tadeusz i Hrabia także mieli uchodzić – emigrować z Litwy.

---

Sędzia przywołał Tadeusza, aby oznajmić mu prawdę. Pod wpływem nalegań Sędziego Telimena zgodziła się na ożenek Zosi z Tadeuszem. Sędzia wspomniał podczas rozmowy swoją ukochaną Martę Wojszczankę córkę Wojskiego, w której kochał się przed 30 laty, lecz ona zmarła. Od tamtej pory jest wdowcem, chociaż nie zdążył się z nią ożenić.

Tadeusz jest bardzo szczęśliwy, ponieważ zaręczył się z Zosią. Dziewczyna zgadza się na każdą decyzję opiekunów. Żegna Tadeusza i daje mu obrazek św. Genowefy, patronki zaręczonych. Płakała.

Tadeusz wraz z innymi biorącymi udział w bitwie soplicowskiej musi uciekać z zaboru rosyjskiego, aby nie dostać się w ręce carskiej policji.

---

Hrabia żegnał się z Telimeną i widział pożegnanie Tadeusza z Zosia [357].

Sędzia namawia Hrabiego Horeszkę, by został i wykupił się od wyroków. Hrabia jednak musi postąpić honorowo. Telimena czyni z niego swego rycerza, ten klęka przed nią i żegna się.

---

Spowiedź Robaka, czyli Jacka Soplicy

Tadeusz podczas rozstania z Sędzią i księdzem pocałował w rękę Robaka. Ten powiedział: „Synu! Z Panem Bogiem!”. Gdy Tadeusz zamknął za sobą drzwi Sędzia obruszył się, że Robak nie wyjawił prawdy o byciu ojcem młodzieńca. Robak płakał i poprosił o księdza, aby wyspowiadać się przed śmiercią.

Posłano po księdza, tymczasem na łożu śmierci w obecności Sędziego i Gerwazego Robak  przyznaje się, kim jest. Jest Jackiem Soplicą, który po latach wrócił do ojczystej ziemi.

Gerwazy na te słowa blednie, ponieważ przez całe lata nosił w sercu pragnienie zemsty na Soplicy a nawet na całym rodzie Jacka.

Robak przyznaje, że jest Jackiem Soplicą i spowiada się ze swoich grzechów [480].

Opowiada, jak w młodości Stolnik podejmował go u siebie. Poznał wtedy jego córkę Ewę Horeszkównę i zakochali się w sobie. Jacek dostał jednak czarną polewkę, co oznaczało, że nie ma szans na związek z córką magnata. Bardzo cierpiał i był zły na Stolnika. Pewnego razu podczas wizyty Jacka na zamku przyjechał do Stolnika swat kasztelana witebskiego. Mimo iż Stolnik domyślał się, co łączy jego córkę z Jackiem, radził się Jacka, czy ma przyjąć oświadczyny kasztelana?

Gerwazy przerwał mu, oskarżając o zabójstwo Stolnika w zmowie z Moskalami i żadne powody nie usprawiedliwią tego czynu!

Robak – czyli Jacek Soplica nie był z nimi w zmowie – odpowiada. Wyjaśnia, iż mógł gwałtem porwać Ewę – takie były wówczas obyczaje, bo miał za sobą cztery zaścianki. Ewa wiedziała o tym, że stać go na taki czyn. Jednak żal mu było dziewczyny, ponieważ była wątłego zdrowia. Przeraziła się szczęku broni i każda przemoc mogła ją zabić. Ze złamanym sercem i uczuciem wzgardy ze strony Stolnika Jacek pożegnał się z Horeszkami.

Załamany próbował zapomnieć o Ewie. Ożenił się bez miłości z pierwszą napotkaną dziewczyną. Miał z nią syna Tadeusza. Swoją obojętnością doprowadził żonę do rozpaczy i w końcu do śmierci. Rozpił się później.

Ewa ponoć mdlała, kiedy Kasztelan wręczał jej obrączkę. Mówiono, iż kocha innego. Lecz Stolnik zapomniał o Jacku, a z niego szydzono. Dawniej miał kilka tysięcy szabel na zawołanie, teraz został nikim, sam ze swoim nieszczęściem.

Był załamany i myślał o zemście.

Któregoś dnia błąkał się koło zamku, gdy Moskale napadli na Stolnika, uznając go za polskiego bezbronnego patriotę. Stolnik jednak dobrze strzelał a domownicy nabijali mu strzelby.

Jacek, widząc, że Stolnik ma przewagę nad atakującymi, którzy niecelnie strzelają, zdenerwował się. Podniósł pierwszą leżącą strzelbę i nie mierząc nawet, wystrzelił. Horeszko upadła raniony a Jacek stał bezwiednie. Widział, jak Gerwazy celuje do niego, ale był gotów umrzeć. Klucznik jednak nie trafił. Jacek był załamany i chciał umrzeć. Jednak pisana mu była pokuta [767].

Gerwazy wybacza Jackowi (Robakowi) starą zbrodnię, ponieważ ocalił mu życie podczas bitwy w Soplicowie i nie tylko jemu.

Rębajło chce odejść, ale Jacek prosi, by wysłuchał jego spowiedzi do końca.

Robak tłumaczył, że otworzyły się w nim rany spod Jeny i nie ma dla niego ratunku. Musi historię dokończyć.

Otóż po śmierci Stolnika Moskwa uznała Jacka za swego stronnika. Dano Soplicom wiele ziem Horeszków i zamek. Targowiczanie dawali mu urząd. Nie przyjął. Uciekł z kraju.

Ewa z mężem wojewodą została zesłana na Sybir, pozostawiając po sobie córkę Zosię.  Kazał ją Sędziemu przygarnąć i oddać na wychowanie Telimenie.

Następnie Jacek wstąpił do klasztoru, aby odpokutować grzech zabójstwa Stolnika. Nie dane mu jednak było siedzenie w klasztorze i modlitwy, został kwestarzem, zbierającym pieniądze. Wstąpił do armii francuskiej i bił się za kraj w całej Europie, służąc Napoleonowi. Nieraz siedział za to w więzieniach Syberii, w Austriackim Szpilbergu.

Teraz na Litwie przygotował powstanie. Wrócił na ziemię ojczystą i prowadził agitację szlachty przeciwko Rosji. Przed wejściem na Litwę wojska francuskiego miało dojść do powstania narodowego, polska szlachta miała przegonić Moskali a następnie dołączyć do wojsk Bonapartego.

Gerwazy opowiedział Soplicy, jak to umierający Stolnik zrobił w kierunku Jacka znak krzyża, wybaczając mu czyn i rozgrzeszając go.

Przybył do pokoju arendarz (dzierżawca) i przyniósł list od Fiszera, szefa sztabu wojsk polskich. Cesarz szykuje się do wojny z Rosją i połączenia Litwy z Koroną. Jacek Soplica mówi, iż teraz może umierać.

Przybywa pleban z ostatnim namaszczeniem. Robak – Jacek Soplica później umiera.

Zobacz także urzędową rehabilitację Jacka w księdze 11 i charakterystykę.

 

Streszczenie

Oprac.Księga 1Księga 2Księga 3Księga 4Księga 5Księga 6Księga 7Księga 8Księga 9Księga 10Księga 11Księga 12EpilogJacek SoplicaOpisyTekst