Renesans epoka literacka -

Antyk Średniowiecze Renesans Barok Oświecenie Rmantyzm Pozytywizm Modernizm Międzywojnie Literatura po 1939 r.Tabela

Geneza i nazwa

Renesans rozpoczął się we Włoszech i trwał na południu Europy od XIV w. do początku w. XVI. Do XV w. renesans był zjawiskiem wyłącznie włoskim. Na północy Europy rozpoczął się w pierwszych latach XVI w. i trwał po jego lata końcowe. Nie pojawił się nagle jako antyteza filozofii średniowiecznej, ale wywodził się z procesu długotrwałych przemian społecznych, politycznych, gospodarczych i kulturalnych.

Nazwa renesans (z wł. renascimento, fr. renaissance) oznacza odrodzenie się sztuki i nauki antycznej. Charakteryzowało się większym zainteresowaniem życiem doczesnym, umiłowaniem ziemskiego piękna, rozwojem indywidualnym jednostki, wzmożonym rozwojem sztuk pięknych, powstaniem literatur narodowych kontynentu.

Mistrzowie sztuki tych czasów to artyści wybitni i wszechstronni, a są wśród nich min. Donatello, Tycjan, Boticelli, Leonardo da Vinci, Rafael, Michał Anioł.

Polski renesans rozwija się najpełniej w latach 1543 – 1584 Data pierwsza związana jest z wydaniem “Krótkiej rozprawy” M. Reja, “O karze za mężobójstwo” A. F. Modrzewskiego i “O obrotach ciał niebieskich” M. Kopernika.

Rok końcowy polskiego odrodzenia określa data śmierci Jana Kochanowskiego, najwybitniejszego humanisty i poety tej epoki. Renesans zwany jest także “złotym wiekiem”, aluzja do “Przemian” Owidiusza, rzymskiego poety, który podzielił w swym dziele etapy rozwoju świata na wieki złoty, srebrny, miedziany i żelazny. Ów pierwszy etap charakteryzował się tym samym, co biblijny raj na ziemi.

Polska stawała się potęgą terytorialną i polityczną Europy, a szlachta zyskiwała sobie wiele praw stawiających tę warstwę społeczną na wyżynach hierarchii politycznej kraju. Szlachta to wcześniejsze rycerstwo zyskujące sobie nadania ziemskie od monarchy.

Z powodu wzrostu rangi społecznej szlachty, licznych przywilejów nadawanych im przez króla, renesans określa się też mianem “złotego wieku” wolności szlacheckiej.

Filozofia epoki

Humanizm

Humanizm – (z łac. humanitas – człowieczeństwo, ludzkość)- prąd umysłowy, którego hasłem było powiedzenie Terencjusza:

“Jestem człowiekiem i nic co ludzkie, nie jest mi obce”.

Oznaczało to całkowite przeciwstawienie się mentalności ludzi poprzedniej epoki średniowiecza. Ascetę skupionego na modlitwach i umartwianiu się zastąpił nowy typ bohatera, a mianowicie człowiek żyjący według zasady carpe diem – chwytaj dzień, korzystaj z życia, ciesz się życiem ziemskim. Ów stosunek do życia najdobitniej przedstawia fraszka Jana Kochanowskiego pod tytułem “Do gór i lasów”:

[…] Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował?
Jażem przez morza głębokie żeglował,
Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy,
Jażem nawiedził Sybilline lochy.
Dziś żak spokojny, jutro przypasany
Do miecza rycerz; dziś między dworzany
W pańskim pałacu,[…]

Humanista to jednostka złożona i indywidualna, posiadająca prawo do rozwoju wszechstronnych zainteresowań nauką i światem zewnętrznym, sobą samym. Wzorzec osobowy renesansu to człowiek wykształcony, znający języki obce, dorobek kultury antycznej, podróżnik, bystry obserwator i uczestnik życia współczesnego rodzinnego i towarzyskiego.

Zainteresowanie życiem doczesnym humanisty nie oznaczało bynajmniej rezygnacji z wiary w Boga, wobec którego spełniał swe powinności jednak już nie jako fanatyk religijny, ale postępujący w myśl zasady “Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie”, człowiekowi co ludzkie; więc przede wszystkim radość życia i możliwość rozwoju.

Humanistyczne nawiązania do antyku są widoczne w literaturze polskiej, która korzysta z gatunków literackich uformowanych w starożytności (jak cała Europa) a w dziełach literackich pojawiają się postacie z mitów greckich albo też wykorzystywane są całe wątki mityczne, jak na przykład w “Odprawie posłów greckich” Kochanowski przedstawia bohaterów wojny trojańskiej.

Z powodu nawiązywania do tradycji antycznego świata grecko-rzymskiego (zob. antyk) renesans można określić jako epokę klasyczną. Mianem klasycyzm będą też określane elementy nawiązujące do wartości antycznych w literaturze późniejszych epok.

Reformacja

Był to prąd i ruch społeczny renesansu. Kościół odgrywał jeszcze wielką rolę w całej Europie, gdy wstrząsnęła nią fala reformacji. Znamienne dla niej było wystąpienie wielkich reformatorów z Marcinem Lutrem, Janem Kalwinem i Janem Husem na czele. Luter (1517, Wittenberga) przeciwstawił się w swoich tezach o odpustach demoralizacji Kościoła, który uzurpował sobie prawo do nieomylności, a nawet poprzez hojne datki gwarantował ludziom wstęp do biblijnego raju.

Jak każda instytucja zarządzana centralnie na tak wielkim obszarze geograficznym, tak Kościół nie ustrzegł się pewnych wypaczeń, zdaniem reformatorów, szczególnie zaś wadliwy system kontrolowania chrystianizacji kontynentu budził zastrzeżenia.

Tezy głoszone przez Lutra, znakomitego uczonego teologa, stały się punktem zapalnym dla ruchu społecznego rozprzestrzeniającego się w Europie. Chodziło o odrzucenie tak wielkiej roli Kościoła jako pośrednika w kontaktach z Bogiem. Reformatorzy negowali przypisywaną sobie przez Kościół nieomylność w interpretowaniu prawd objawionych w Biblii i odrzucali większość dogmatów wcześniej przezeń ustalonych. Uważali religię za indywidualną sprawę człowieka, który jako wierzący powinien samodzielnie szukać wiary w Boga.

W wyniku takiego światopoglądu powstały nowe religie również oparte na Biblii, lecz tłumaczące ją nieco inaczej. Jak wiadomo kościół rzymskokatolicki przeżył już wcześniej rozłam (XI wiek) i podzielił się na Zachodni ze stolicą w Rzymie i papieżem oraz Wschodni ze stolicą w Konstantynopolu i patriarchą (kościół prawosławny), teraz natomiast Zachodni podzielił się wewnątrz na różne odmiany.

Największe religie europejskie powstałe w wyniku reformacji to kalwinizm i luteranizm, z których wywodzą się powstałe w XIX wieku i później inne religie protestanckie (znane w Polsce dzisiaj to metodyści, baptyści, zielonoświątkowcy czy inne: wszystkie wyrosły z Biblii). Z kalwinizmu wywodzi się także powstały w renesansie kościół anglikański.

Podsumowanie

Oba prądy renesansu, humanizm i reformacja dały narodom europejskim tożsamość kulturalną i postęp w dziedzinie nauki i sztuki. Humanizm skierował uwagę człowieka na naukę i wartości rozwojowe, jakie można osiągnąć podczas życia na ziemi. Reformacja spowodowała uniezależnienie się szeregu państw od Kościoła zarządzanego centralnie przez papieża.

Biblię tłumaczono w renesansie na języki narodowe, dzięki czemu religia mogła stać się bardziej dostępna dla prostego wyznawcy, który nie znał łaciny i nie rozumiał, co się do niego mówi podczas obrzędów liturgicznych. Znaczenie więc i ranga do tej pory odsuwanych na plan drugi literatur i języków narodowych kontynentu wzrastała, a niektórych dopiero się rodziła i w pełni rozkwitała.

Na język polski Biblię przetłumaczył Jakub Wujek (w całości w 1599 roku); Stary Testament był już tłumaczony w XV wieku z tłumaczenia czeskiego (Biblia królowej Zofii).

Galeria postaci

Andrzej Frycz Modrzewski — A. F. Modrzewski

Przedstawiciele i lektury

Ojcowie literatury polskiej
W literaturze polskiej pojawia się pierwszy poeta, który tworzy w języku narodowym, a jest nim

Mikołaj Rej, autor min. wiersza “A niechaj narodowie wżdy postronne znają, /iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Stąd zyskał sobie miano ojca literatury polskiej.

Jego młodszego kolegę po piórze

Jana Kochanowskiego natomiast nazywamy ojcem poezji polskiej, ponieważ dzięki niemu rozwinął się język poetycki literatury polskiej z bogactwem gatunkowym i środków wypowiedzi artystycznej. To dzięki Kochanowskiemu literacka świadomość Polaków jest związana duchowo z Europą po dziś dzień.

Ale to nie koniec galerii literatów zasłużonych dla twórczości narodowej, bo w polskiej literaturze pojawili się jeszcze pisarze polityczni w osobach

Andrzeja Frycza Modrzewskiego i Łukasza Górnickiego. Pierwszy z nich zyskał sobie miano ojca demokracji polskiej, ponieważ od Modrzewskiego naród polski uczył się patrzenia na problemy reform społecznych i demokrację w państwie.
Mikołaj Rej – autor “Krótkiej rozprawy”, “Żywota człowieka poczciwego”, “Żywota Józefa” i innych dzieł.
Jan Kochanowski – być może największy poeta literatury polskiej, autor “Fraszek”, “Pieśni”, “Trenów” i pierwszej tragedii polskiej “Odprawa posłów greckich”.
Łukasz Górnicki – pisarz polityczny, “Dworzanin polski”.
Andrzej Frycz Modrzewski – pisarz polityczny, “O poprawie Rzeczypospolitej”.
Mikołaj Sęp Szarzyński – “Rytmy albo Wiersze polskie”.
Szymon Szymonowic – autor “Sielanek’.
Piotr Skarga – kaznodzieja nadworny króla Zygmunta III, wygłaszał kazania na sejmie, działacz kontrreformacyjny, patriota, “Kazania sejmowe”(osiem kazań).

Dla literatury polskiej renesans miał ogromne znaczenie, rozpoczął bowiem kształtowanie się języka literackiego. Wprowadza do literatury elementy dorobku antycznego charakterystycznego dla całej ówczesnej Europy z bogactwem gatunkowym i artystycznych środków wypowiedzi; kształci język ojczysty, rozwija wiele dziedzin nauki i życia publicznego.

Literatura obca

Giovanni Boccacio – pisarz włoski, “Dekameron”- zbiór stu nowel.
Saaverda Miguel de Cerwantes – pisarz hiszpański, “Don Kichot”- parodia powieści rycerskiej.
Francesko Petrarka – jeden z najwybitniejszych poetów włoskich, “Sonety do Laury”- zbiór 366 wierszy.
Wiliam Shakespeare (Szekspir) – dramaturg, Anglik, “Hamlet”, “Makbet”, “Romeo i Julia”, autor 37 sztuk.
Tarquato Tasso – poeta włoski, “Jerozolima wyzwolona”, poemat epicko- religijny.

Galeria architektury

Teoria literatury:

dialog fraszka inwersja peryfraza pytanie retoryczne przerzutnia rym rym męski rym żeński sonet sielanka tren wiersz biały

Historia Polski

Wiadomo było w tym czasie, iż pokój podpisany w Toruniu z Krzyżakami w 1466 roku nie ukróci ich mocarstwowych zapędów. Z tego powodu w 1525 roku podpisano nowy traktat z Krzyżakami w Krakowie. Ziemie Zakonu przekształcono w świeckie państwo Prusy, lennika Polski. Król Polski Zygmunt I Stary odebrał hołd poddańczy od Albrechta Hohenzollerna, do tej pory mistrza krzyżackiego, teraz księcia Prus.
W 1569 r. za panowania Zygmunta Augusta Polska i Litwa podpisały unię w Lublinie. Odtąd oba kraje miały prowadzić wspólną politykę zagraniczną, wojskową, monetarną, razem wybierać sejm i senat, a także króla.
Pierwsza wolna elekcja miała miejsce w 1573 roku, szlachta wybrała na króla Polski Henryka Walezego, ale rządził on tylko dwa lata. Po rocznym później bezkrólewiu Stefan Batory królował w Polsce dziesięć lat, a szlachta polska rosła w przywileje. W 1587 r.- na tronie zasiadł Zygmunt III Waza, który do 1598 roku królował również w Szwecji. Kontynuował on wojnę o Inflanty- ziemie po Zakonie Inflanckim (dzisiejsza Estonia i Łotwa) z Rosją, Danią i Szwecją. Hetman litewski Jan Chodkiewicz w 1605 r. stoczył bitwę ze Szwedami pod Kircholmem i było to wspaniałe zwycięstwo polskiej husarii, najlepszej wówczas jazdy świata.

Epoki literackie