Apokalipsa (z greckiego – apokalypsis – objawienie, odsłonięcie) – to pojęcie używane w trzech znaczeniach:
1. koniec świata przepowiedziany w Biblii;
2. katastroficzna przepowiednia;
3. dzieło sztuki lub utwór przedstawiający groźną wizję przyszłości
Do analizy prezentacji maturalnej można użyć utworów:
Biblia
1. Księga Izajasza. Izajasz przepowiada czas gniewu bożego i kary bożej za wszelkie grzechy i nieprawości: “Albowiem dzień pana zastępów przyjdzie na każdego pysznego i wyniosłego i na każdego wywyższonego. Zapowiada ludowi izraelskiemu gniew Pana, który ziemię obróci w pustynię (13,9) na podobieństwo Sodomy i Gomory.
2. Księga Ezechiela. Ezechiel zapowiada spustoszenie ziemi i wygubienie ludzi za grzechy: “Idzie czas, przybliża się dzień.” (7,12). Widzimy też obrazy zagłady: ogień, śmierć, mór, aniołowie z mieczami ognistymi jako symbole kary bożej (9).
3. Objawienie św. Jana. Apokalipsa jest wizją walki dobra ze złem, obrazem sądu ostatecznego. Są tutaj przedstawione obrazy zagłady (szarańcza, ogień). oraz symbolika liczb, np. siódemka jest cyfrą boską (siedem aniołów, siedem trąb), a liczba 666 symbolizuje bestię (Szatana).
Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia”
Widzimy tutaj w 3 i 4 części dwa obozy przeciwników: arystokratów i rewolucjonistów. Obie grupy są opanowane przez diabła, noszą cechy złych ludzi. Pankracy, przywódca rewolucjonistów, kieruje się żądzą zemsty i mordowania szlachty. Z kolei Hrabia Henryk, przywódca arystokracji, jest złym człowiekiem i mężem, symbolizuje złe cechy szlachty, która pastwiła się nad ludem. Zob. opracowanie.
Jan Kasprowicz „Dies irae”
Wiersz zawiera obraz Sądu Ostatecznego. Jest wyrazem katastrofizmu i próbą oceny postępowania Boga z ludźmi. Zob. analizę wiersza.
Czesław Miłosz “Piosenka o końcu świata” oraz “Piosenka o porcelanie”
Jest to mniej katastroficzna, a bardziej optymistyczna wizja apokalipsy. Zob. analizę wiersza “Piosenka o końcu świata” oraz “Piosenka o porcelanie”.
Stefan Żeromski „Przedwiośnie”
Apokalipsę widzimy tutaj w ukazaniu rewolucji i wojny domowej w Baku w pierwszej części dzieła. Zob. opracowanie.
Krzysztof Kamil Baczyński „Pokolenie”
W twórczości poety z pokolenia Kolumbów rocznik 20 odnajdujemy wiele wierszy dotyczących lub też ukazujących apokalipsę świata, między innymi w wierszu “Historia”, “Mazowsze”, “Ten czas” czy “Pokolenie”. Zob. analizę wiersza.
Kazimierz Moczarski „Rozmowy z katem”
Widzimy tutaj katastrofę wojenną, apokaliptyczną wizję świata zagłady warszawskiego getta podczas II wojny światowej. Opowiada o niej sam ludobójca generał Jurgen Stroop.
Hanna Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Jest to wywiad z Markiem Edelmanem, ostatnim z żyjących przywódców powstania w getcie warszawskim. Zob. opracowanie.
Albert Camus „Dżuma”
Akcja powieści rozgrywa się w algierskim mieście Oran. Widzimy tam zagładę miasta wywołaną epidemią dżumy. Jest to aluzja do wydarzeń II wojny światowej. Zob. opracowanie.
Tadeusz Różewicz „Ocalony”
Podmiot liryczny wiersza jest młodym człowiekiem, któremu udało się cudem uniknąć rzezi, zagłady. Zob. analizę wiersza.
Ponadto motyw apokalipsy jest widoczny w dziełach:
R. Bratny „Kolumbowie. Rocznik 20″, K. Vonnegut „Rzeźnia numer pięć”, G. Garcia Marquez „Sto lat samotności”, T. Konwicki „Mała apokalipsa”, U. Eco „Imię róży” i in.
Apokalipsa w malarstwie
Drzeworyt Durera „Czterej jeźdźcy Apokalipsy”; Memling „Sąd ostateczny”; Bruegel „Triumf śmierci”.