Oprac.Rozdziały 1-6Rozdziały 7-15Rozdziały 16-23Rozdziały 24-32Interp./Char.
24. Wydobycie mistrza
W pokoju Wolanda pili alkohol z Azazellem, Fagotem, Hellą i Behemotem. Azazello nie opowiadał, jak bardzo chciał zabić barona, musiał to zrobić. Strzelił mu w serce. Małgorzata była pod wrażeniem, sama też niedawno wpadła do mieszkania pewnego krytyka, który pogrążył mistrza. Azazello siedząc tyłem, strzelił z pistoletu do serduszka na karcie, które zaznaczyła Małgorzata. Kartę tą Hella włożyła pod poduszkę. Małgorzata załamana podziękowała za bal i jej podziękowano. Nie bardzo wiedziała, dokąd ma iść, chciała się utopić. Wówczas Woland odczytał jej myśli.
Ona gotowa była zrobić dla niego wszystko raz jeszcze, bo chodziło jej o jedno. Woland kazał Małgorzacie wypowiedzieć jedno życzenie. Po krótkim zastanowieniu powiedziała, że pragnie, aby nie podawano już chusteczki Friedzie. Wszyscy byli zaskoczeni. Uzasadniła to tym, że obiecała Friedzie. Woland zgodził się, wezwała Friedę i Woland oznajmił jej łaskę. Natomiast Małgorzacie nakazał wymyślić inne życzenie. Zawołała głośno, że chce z powrotem swojego mistrza. Do komnaty wdarł się wicher i pojawił się mistrz w szlafroku i kapciach.
Najpierw roztrzęsiony, po wypiciu napoju podanego przez Korowiowa rozpoznał Małgorzatę i wracał do sił. Opowiadał o młodym Bezdomnym, którego spotkał w szpitalu. Opowiadał mu o Wolandzie i spotkaniu w parku. Woland zapytał, dlaczego Małgorzata nazywa go mistrzem? Ponieważ miała za dobre mniemanie o powieści, jaką napisał o Poncjuszu Piłacie. Mimo że spalił rękopis, Behemot wydobył jeden maszynopis i Woland go zobaczył.
Małgorzata chciała być z mistrzem jak dawniej. Wezwano gospodarza domu, Mogarycza, który po ukazaniu się artykułu krytycznego zadenuncjował mistrza. Woland osobiście wysłał go przez okno daleko stąd. Następnie wymazano z kart szpitala ślady po mistrzu, a z dzienników budowlanych Mogarycza, który nigdy nie mieszkał u mistrza.
Wpadła Natasza z prośbą, aby Małgorzata pozwoliła zostać jej wiedźmą na stałe. Pojawił się też były wieprz, Mikołaj, który zażądał zaświadczenia, gdzie spędził noc. Na balu u szatana, napisał mu usprawiedliwienie Behemot z Hellą.
Warionucha prosił o wyzwolenie, gdyż nie chciał już być wampirem. Azazello zgodził się pod warunkiem, iż ten nie będzie nigdy nikogo wyzywał przez telefon. Woland zażyczył sobie zostać z mistrzem i Małgorzatą. Namawiał mistrza, aby wypełnił sobie życie nowymi wyzwaniami, na przykład Alojzym. Dał Małgorzacie na pamiątkę złotą podkówkę, której nie chciała przyjąć. Wyszli pożegnać Wolanda ze świtą wsiadających do samochodu. Małgorzata zorientowała się, że zgubiła gdzieś podkówkę i nawet krzyknęła przestraszona. Azazello wrócił na chwilę sprawdzić, co się stało.
Pod mieszkaniem mistrza, piętro niżej mieszkała Annuszka, ta od rozlanego oleju. Nazywano ją Annuszką- Gangreną. Trafiła na korytarzu na zbiegającego w kalesonach mężczyznę z walizką w ręku, był to Mogarycz. Wyleciał następnie nogami przez okno, ale jego zwłok nie znalazła na asfalcie. Następnie z mieszkania numer 50 wybiegł następny gość nieco prosiakowaty.
Z kolei trzeci w samej koszuli również wyfrunął przez okno. Następnie widziała mistrza z Małgorzatą, a za nimi nagą kobietę z walizeczką. Coś stuknęło o podłogę i Annuszka odczekawszy chwilę, podniosła z podłogi zawiniątko. To była złota podkówka. Zamierzała zanieść ją do siostrzeńca, ale nie wiadomo skąd stanął przy niej cudzoziemiec (Azazello) i przyduszając ją, odzyskał podkówkę. Dał jej za to 200 rubli znaleźnego.
W tym czasie Małgorzata w starym mieszkaniu mistrza przeglądała powieść, ocalałe bruliony.
25. Jak procurator usiłował ocalić Judę z Kiriatu
Piłat siedział w swojej komnacie i popijał wino, a na dworze wielki huragan z ulewą oblewał Jeruszalaim. Odwiedził go człowiek przemoczony w kapturze. Procurator kazał mu przebrać się i wysuszyć. Gość pozwolił na odesłanie kohorty wojska. Procurator narzekał na miasto, w którym wiecznie są jakieś problemy, donosy, fanatycy i magowie, czarnoksiężnicy. Lada moment może wybuchnąć w Jeruszalaim jakaś rewolucja i zawsze trzeba mieć się na baczności. Przybysz gwarantował, że Bar Rabban będzie śledzony.
Opowiedział o kaźni Jeszui, który nie chciał wypić napoju i powiedział, że nie ma żalu do nich za swoją śmierć. Gość, komendant tajnej służby w Judei, potwierdził śmierć wszystkich skazanych, a procurator nakazał usunięcie zwłok. Zapytał o pieniądze dla Judy z Kiriatu, który podejmował Jeszuę. Ma on zgłosić się do pałacu Kajfasza i odebrać je wieczorem.
Juda ów to młody człowiek. Komendant miał na imię Afraniusz i mówił o słabości do pieniędzy Judy. Piłat dobitnie mówił o swoim przeczuciu, jakoby tej nocy Juda z Kiriatu zostanie zasztyletowany, a pieniądze, jakie otrzymał od Kajfasza zostały zwrócone arcykapłanowi i wywołały skandal. Afraniusz z początku nie rozumiał, lecz szybko pojął, iż to on i jego ludzie mają to zrobić. Przed oddaleniem się otrzymał od Piłata sakiewkę z pieniędzmi pod pretekstem długu, jaki miał u niego procurator.
26. Złożenie do grobu
Piłat bawił się przez chwilę z psem Banga. W tym czasie zapadał wieczór i postać tajemniczego mężczyzny przyszedł do kobiety Nisa. Był to Afraniusz znający ową mężatkę i jej uboczne zajęcia. Poprosił ją ze sobą. Ta szybko ubrała się i służącej kazała przekazać mężowi, iż poszła do swojej znajomej. Tymczasem młody Juda szedł do Kajfasza po obiecane mu za zdradę Jeszui pieniądze.
Kiedy potem wychodził, spotkał Nisę. Znali się wcześniej i poprosił ją o schadzkę. Wyznaczyła mu ją poza Jeruszalaim w grocie, do której poszła, a on miał tam zjawić się idąc jakiś czas za nią. Gdy Juda dochodził do groty, zobaczył dwóch bandytów. Zabrali mu pieniądze, 30 tetradrachm i mimo próśb młodzieńca, zasztyletowali go. Afraniusz obserwował to wszystko i po upewnieniu, że Juda nie żyje, poszedł zdać relację procuratorowi.
Tłumaczył Piłatowi swoje podejrzenia. Miał rację procurator, Juda został zabity. Ponieważ szpiedzy komendanta tajnej służby zgubili go z oka, dlatego Afraniusz oddaje się do dyspozycji sądu i procuratora. Ten nie widzi w nim żadnej winy i oddala pomysł oskarżania go o cokolwiek. Cieszył się z reakcji, jaką wywołało podrzucenie Kajfaszowi pieniędzy danych Judzie. Wezwany Afraniusz był świadkiem zmieszania kapłana.
Piłat ustalił z komendantem oficjalną wersję, według której Juda oddalił się z miasta, by popełnić samobójstwo. Zameldował procuratorowi o pochowaniu Dismosa i Gestasa. Natomiast zwłoki Jeszui zabrał Mateusz Lewita. Odnaleziono go wraz z ciałem w jednej z grot całkiem obłąkanego. Prawo jednak mówi, iż każdy może pochować skazańców, więc Mateusz nie popełnił przestępstwa. Nie chciał też odejść od ciała Jeszui, podał strażnikom nóż chlebowy, aby, jeśli chcą, zabili go. Nie zrobili tego. Udało się uspokoić owego szaleńca.
Razem ze zwłokami trzech skazańców zawieziono go daleko do wąwozu i pochowano w ziemi. Otulono ich ciała w chitony. Na palce nałożono im pierścienie, Jeszui z jednym nacięciem, Dismosowi z dwoma, a Gestasowi z trzema. Dowódca Tolmaj kazał zasypać dół i zasypać kamieniami. Zapamiętał też znak, aby móc trafić tam. Piłat kazał wypłacić im nagrody, naganą ukazać wywiadowcę, który spuścił z oka Judę. Piłat pożegnał Afraniusza, dając mu na pamiątkę pierścień. Kazał wpuścić do siebie Mateusza.
Rozmawiał z Mateuszem o jego czynie. Chciał go nakarmić, lecz mężczyzna odmawiał. Okazało się, iż posiadany przez niego nóż ukradł sklepikarzowi. Ze wszystkich sił pragnął zemścić na osobie, którą oskarżał o śmierć Joszui. Tą osobą był Juda. Piłat powiedział, że nie musi tego robić, bowiem Juda został zabity i to Piłat go zabił. Następnie zaproponował Mateuszowi pracę, ponieważ lubi księgi. Piłat namawiał go, by został na służbie cesarza, ale Mateusz nie przyjął posady, ani pieniędzy, gdyż Piłat zabił Jeszuę.
27. Zagłada mieszkania numer pięćdziesiąt
Małgorzata doczytała ten rozdział do końca i przeciągnęła się. Poszła do pokoju, aby zobaczyć śpiącego mistrza. W tym czasie w Varietes i na Sadowej pod nr 50 trwało intensywne śledztwo. Poszukiwano Wolanda, który nigdzie i nikomu się nie meldował. Szukano też personelu teatru i skrupulatnie przeszukano mieszkanie na Sadowej. Nie znaleziono niczego. Piotrowicz z komisji nadzoru widowisk wrócił do garnituru, kiedy tylko pojawiła się milicja. Zaakceptował wszystkie decyzje podpisane przez garnitur podczas swojej nieobecności.
W hotelu w Leningradzie odnaleziono Rimskiego w szafie jednego pokoju. Do Moskwy leciał z Jałty Lichodiejew. Nie znaleziono jeszcze Warionuchy. Poszukiwano porwanej wprost z trumny głowy Berlioza. Strawińskiemu udało się uspokoić grupę urzędników śpiewających „Morze przesławne”. W szpitalu znaleziono i przesłuchiwano Nikanora Bosego, konferansjera z Varietes, a także Bezdomnego. Wszyscy oni padli ofiarą gangu Woldana.
Iwan Bezdomny bardzo się zmienił. Opowiadał o ubiegłej środzie i pobycie w parku zupełnie inaczej niż przedtem, z powagą i rzeczowo. Oświadczył także, iż nie będzie już nigdy pisał wierszy.
Robiono częste naloty na mieszkanie nr 50 na Sadowej. Raz, z niedzieli na sobotę. widziano barona Meigla wchodzącego tam, lecz po wejściu nie zastano nikogo. Po powrocie Lichodiejewa śledczy doszli do wniosku, iż został on uprzednio zahipnotyzowany. Zamknięto do aresztu Warionuchę, który prosił o opancerzoną celę, podobnie prosił o nią Rimski. Przesłuchiwano wszystkich, przeczytano też zaświadczenie Mikołaja o udziale w balu u szatana.
Dano im znać o kocie siedzącym na oknie mieszkania na Sadowej słyszalnej tam muzyce. Wkrótce wielu agentów zdążało po schodach do mieszkania Berlioza. Siedział tam Korowiow i Azazello przy śniadaniu. Próbowali złapać kota, ale ten wyciągnął broń. Zanim wystrzeli, sam został ranny. Następnie napił się łyk benzyny i zaczął uciekać po meblach. Agenci próbowali go złapać, lecz bez skutku. Wreszcie rozlał benzynę i zapaliło się wszystko bardzo intensywnie. Widzowie zobaczyli na podwórku wylatujące osoby z okna pod 50tką, była tam też naga kobieta.
28. Ostatnie przygody Korowiowa i Behemota
Polecieli do restauracji Gribojedowa. Archibald, kierownik, traktował ich, jak najważniejszych gości. W pewnym momencie poszedł do spiżarni i wziął dwa jesiotry. Kiedy wyszedł, do restauracji weszło trzech mężczyzn strzelając do Behemota. Siedzący przy stole znikli, ale strzały wywołały pożar.
29. Przesądzone zostają losy mistrza i Małgorzaty
Woland i inni stali na wzgórzu. Przybył do nich Mateusz Lewita. Ten, kto go przysłał, życzył sobie, by mistrza i Małgorzatę Woland zabrał do siebie. Zasłużyli na spokój, nie na światłość. Woland powiedział, że zrobi według życzenia.
30. Czas już! Czas!
Mistrz i Małgorzata byli w domu, kiedy odwiedził ich Azazello. Zaprosił ich w imieniu Wolanda na spacer, przywiózł wino, które pamięta czas Piłata. Kiedy je wypili, upadli na podłogę i Małgorzata krzyczała, że zostali otruci. Nazywała Azazella mordercą. Mistrz zorientował się, został zabity. Lecą na koniach ponad miastem, a za nimi dom pozostaje w ogniu.
Mistrz przyleciał pożegnać się z Iwanem u Strawińskiego. Po jego odlocie Iwan dowiedział się, że w obok w osiemnastce umarł jego sąsiad. Iwan domyślił się i powiedział pielęgniarce, iż jeszcze jedna osoba umarła w mieście teraz, tą osobą była kobieta.
31. Na Worobiowych Górach
Burza przeminęła. Na wzgórzach zatrzymali się wszyscy. Woland powiedział do mistrza, by pożegnał się na zawsze z miastem. Mistrz podszedł do krawędzi i popatrzył na miasto po raz ostatni.
32. Przebaczenie i wiekuista przystań
Jechali długo i Małgorzata widziała, jak mistrz zmienia się. Jego włosy posiwiałe kołyszą się na wietrze. Podobnie Woland i pozostali wrócili do swoich postaci, poprzednie okazały się kamuflażem. Zatrzymali się przy wielkim tronie. Siedział na nim człowiek.
Woland wyjaśnił mistrzowi, iż powieść jego nie ma jeszcze końca. Oto przed nimi od 2000 siedzący bohater i jego wierny pies. Tylko w pełnię odzywa się i chciałby rozmawiać z Ha-Nocri, lecz nikt mu nie odpowiada.
Woland pozwolił krzyknąć i uwolnić więźnia marmurowego tronu. Runęły skały i mistrz chciał podejść do Piłata. Nie uzyskał pozwolenia. Woland wskazał im drogę, którą mieli pójść i odjechał w dal. Mistrz i Małgorzata pozostali. Pozostali w domu swojego wiecznego spokoju.
Epilog
W Moskwie jeszcze przez jakiś czas panował chaos. Po tym jak 2 tys. ludzi wyszło nago z Varietes mówiono różne historie i prowadzono śledztwo. Wydarzenia miały miejsce podobno z powodu bandy hipnotyzerów. Wiele czarnych kotów zginęło po opuszczeniu miasta przez Wolanda.
Wieści rozchodziły po całym kraju i wkrótce ofiarą prześladowań padło wielu niewinnych ludzi z opisu przypominających Korowiowa i Wolanda. Nie wierzono też w wyjazd Lichodiejewa do Jałty, chociaż milicja tamtejsza widziała go bosego. Mówiono, iż winnym wszelkiego zła był Korowiow, najbardziej niebezpieczny hipnotyzer.
Małgorzata i jej służąca Natasza także zostały porwane przez bandę. Nie rozumiano, dlaczego i po co porwano z zakładu psychiatrycznego chorego mianującego się mistrzem. Na tym śledztwo się skończyło. Bengalski zrezygnował z pracy w teatrze. Warionucha zmienił się i był wyjątkowo grzeczny dla wszystkich. Rimski postarzał się całkiem i także zrezygnował z pracy. Podjął pracę w teatrze lalek. Jego miejsce w Varietes zajął Mogarycz. Andrzej Fokicz zmarł na raka wątroby.
Profesor Iwan Nikołajewicz Ponyriow zrezygnował z pseudonimu Bezdomny, co roku wiosną wychodzi na Patriarsze Prudy i siedząc w milczeniu patrzy na pełnię księżyca. Spotyka mężczyznę o prosiakowatej twarzy. Mężczyzna ów patrząc na księżyc żałuje bardzo, iż nie poleciał z nią wtedy, a zażądał zaświadczenia. Budzi profesora nocą pełni księżycowej blask światła, kiedy włócznia przebijała serce Gestasa. Iwan widzi zakończenie historii Piłata, który odchodzi podobnie jak odchodzi mistrz i Małgorzata. Piłat z Jeszuą kroczy po owym świetle. Iwan zasypia wtedy spokojnie i budzi się zupełnie zdrów.
Moskwa, 1928–1940
Oprac.Rozdziały 1-6Rozdziały 7-15Rozdziały 16-23Rozdziały 24-32Interp./Char.